Evaluatie watertoets 2003

De evaluatie richtte zich met name op de bekendheid en toepassing van de watertoets. De informatie hierover is verzameld via drie sporen:

• signalen uit beschikbare documenten over de toepassing van de watertoets;
• een telefonische enquête bij 174 personen van de verschillende partijen die met de watertoets werken;
• diepte-interviews en workshops met circa 140 vertegenwoordigers van gemeenten, waterschappen, provincies, regionale directies van Rijkswaterstaat, VROM-inspecties en adviesbureaus.

De resultaten

• De introductie is geslaagd!
  De watertoets leeft! Nut en noodzaak worden vrijwel zonder uitzondering onderschreven. Alle partijen zijn bezig de toepassing van de watertoets op de rails te zetten. De één is daarin verder dan de ander. Als belangrijke winst wordt aangegeven dat de watertoets structuur en inhoud geeft aan de betrokkenheid van waterbeheer in ruimtelijke besluitvormingsprocessen. Veel gemeenten geven aan dat met de introductie van de watertoets water een duidelijker rol en status heeft gekregen in het planproces.
• Wennen aan de watertoets als proces.
  De watertoets is weliswaar goed bekend maar wordt nog beperkt geïnterpreteerd en uitgevoerd als een samenhangend proces zoals beoogd in de Bestuurlijke Notitie. Men is vaak nog op zoek naar de juiste invulling van rollen, taken en verantwoordelijkheden in het proces.
• De eerste fasen maken het verschil!
  De vroegtijdige informatie-uitwisseling tussen planvormers en waterbeheerders, het overleg over criteria en het wateradvies zijn nieuw ten opzichte van de reeds bestaande planprocedures. Het is dit proces van vroegtijdige interactie waaraan de watertoets zijn meerwaarde ontleent en dat de doorwerking van water in de plannen bevordert. Dit komt nu nog te weinig uit de verf. De waterbeheerders worden dikwijls nog relatief laat in het planproces betrokken.
• Flexibiliteit van de watertoets benutten
  In de eerste fase van het proces kunnen afspraken gemaakt worden over de werkwijze, de benodigde informatie en welke waterhuishoudkundige aspecten wel of niet mee te nemen. Door goede afspraken aan het begin - een watertoets op maat - ontstaat tijd voor maatwerk en kwaliteit en wordt planvertraging voorkomen. Voor een klein plannetje is geen uitgebreide watertoetsprocedure nodig. Die flexibiliteit van de watertoets kan meer worden benut.
• Inhoudelijk maatwerk
  De keuze van welke wateraspecten of criteria in de watertoets moeten worden meegenomen en het aanleveren van gedetailleerde gebiedskennis kosten nog moeite. Vaak worden nog algemene doelstellingen aangereikt door de waterbeheerders, waar de planvormers moeilijk mee uit de voeten kunnen.
• Locatiekeuzen belangrijk voor water
  De watertoets manifesteert zich op dit moment vooral bij inrichtingsplannen. Het betrekken van de waterbeheerder bij locatiekeuzen gebeurt echter nog nauwelijks. Alle partijen zijn van mening dat water juist ook dáár een nadrukkelijker rol zou moeten spelen, ook al speelt dit zich vaak af in het kader van niet-wettelijke planvoorbereidingen zoals visietrajecten.
• Meer houvast voor de planbeoordelaar
  Een strikte inhoudelijke en procedurele beoordeling op toepassing van de watertoets, en het daaraan verbinden van consequenties in de vorm van het onthouden van geheel of gedeeltelijke goedkeuring, vindt nog weinig plaats. Als redenen hiervoor worden genoemd het ontbreken van enerzijds een wettelijke verankering en anderzijds het nog niet volledig doorvertaald zijn van de watertoets en waterhuishoudkundige criteria in provinciale beleidskaders zoals het streekplan.
• Mitigatie en compensatie nog invullen
  Aan mitigatie en compensatie wordt nog weinig concrete invulling gegeven. Zowel de begrippen zelf als uitvoeringsaspecten zoals tijd, geld, ruimte en realisatiemogelijkheden zullen verder moeten worden uitgewerkt.
• Watertoets en milieueffectrapportage
  De meerwaarde van de watertoets voor het planproces ligt in de actieve interactie tussen initiatiefnemer en waterbeheerder. In de procedure van de milieueffectrapportage varieert de rol van de waterbeheerder van kennisleverancier tot inspreker. Afstemming van watertoets en milieueffectrapportage is nuttig, gewenst en efficiënt. Op basis van beschikbare studies en praktijkervaring kunnen hiervoor concrete aanbevelingen worden gedaan.