Peilbeheer

Maatregel: peilbeheer

Algemeen

Het huidige peilbeheer in meren en plassen (met ten behoeve van de landbouw een hoog peil in de zomer en een laag peil in de winter) kan een oorzaak zijn van een slecht functionerend ecosysteem. Een meer "natuurlijk" waterpeilverloop lijkt noodzakelijk te zijn om tot werkelijk ecologisch herstel van het water en de oevers in het natte Nederland te komen. In onze meren en plassen is het "referentiebeeld" een geleidelijk verloop met (normaliter) hoge waterstanden in de winter en het voorjaar (waarbij grote stukken aangrenzend land overstroomd kunnen zijn) en lage waterstanden in de zomer.
Peilbeheer kan gezien worden als dé ecologische stuurknop bij uitstek voor wateren en moerassen, maar het is de vraag of we wel genoeg weten van het systeem om die stuurknop goed te kunnen hanteren. Peilbeheer heeft een aantal invalshoeken, zoals:

• Ontwikkeling van watervegetatie, oeverbegroeiingen en moerassen,
• nutriëntenhuishouding,
• ontwikkeling en instandhouding van natuurlijke gradiënten,
• milieuvreemde stoffen,
• terrestrische systemen, die via grondwater of incidentele overstroming met het waterpeil te maken hebben,
• het gebruik van wetlands door mensen: recreatie, binnenvisserij, hengelsport, scheepvaart, drinkwaterwinning, enz.

Voor de ontwikkeling van een goede oevervegetatie zijn inundatiediepte, inundatiefrequentie, seizoensverloop en het areaal periodiek droogvallend gebied belangrijke bepalende factoren.

Doel van de maatregel

• Terugkeer naar natuurlijk peil,
• ontwikkeling van een meer geleidelijke overgang van land en water met een natuurlijke variatie tussen winter en zomer,
• ontwikkeling van oevervegetatie.

Meren waar de maatregel is toegepast (ga voor een uitgebreide beschrijving naar Onderzoek meren en plassen)

Een op natuurgericht peilbeheer binnen de waterhuishoudkundige randvoorwaarden wordt in allerlei natuurgebieden toegepast. Hierbij worden maatregelen getroffen voor vernatting van terreinen en om gebiedseigen water vast te houden.
Bij het denken over cyclische successiepatronen in wetlands heeft de ontwikkeling van het natuurgebied de Oostvaardersplassen een cruciale rol gespeeld. Watersystemen ondergaan hierbij een meerjarige cyclus met een droge fase (ontwikkeling van moeras- en ruigtevegetatie), een inundatie- of moerasfase (optimale ontwikkeling van helofytenvegetatie), een degeneratiefase (afsterven van de moerasvegetatie en opkomst van waterplanten) en een open- of meerfase (waterplanten-gedomineerd).
In het Volkerak-Zoommeer wordt ten behoeve van de ontwikkeling van natuurlijke oeverzones een peilmarge gehanteerd (Onderzoek: Planten in de peiling).

Lessen

Natuurlijke peildynamiek is door de veelheid van functies in watersystemen vaak maar beperkt haalbaar. Effecten van peilschommelingen op water- en bodemkwaliteit zijn nauwelijks kwantitatief bekend, effecten op het oeversysteem (ontwikkeling van oevervegetatie) kunnen in de beginfase groot zijn. Langs grote wateren is begrazing door watervogels een belangrijke sturende factor voor het ontstaan van helofytenmoeras.

Kosten van de maatregel

Voor technische uitvoering van de maatregel kunnen aanpassingen aan bestaande infrastructuur (gemalen, stuwen) soms volstaan. In sommige gebieden zullen kadehoogten aangepast moeten worden of zullen maatregelen genomen moeten worden ter afscherming van aanliggende gebieden.
Secundaire maatregelen (o.a. vernattingsschade landbouw, belemmering recreatief of ander gebruik, enz.) kunnen aanzienlijke kosten veroorzaken.

Modellen

WAVEG (Universiteit Groningen), beschrijft areaalverhoudingen van moerasvegetatietypen in relatie tot droogval en overstroming in oevergebieden. Dit model is specifiek ontwikkeld voor de Oostvaardersplassen en na aanpassing toegepast op de oevergebieden van het Volkerak-Zoommeer. Informatie: M. van Deursen.
ECOMIJ (RIZA/RDIJ), voorspelt ruimtelijke veranderingen van ecotopen als gevolg van veranderingen van het gemiddeld zomer- en winterpeil in het IJsselmeergebied. Het model is toegepast voor verkenningen in het kader van het project Waterhuishouding in het Natte Hart.

Experts

RWS-Waterdienst

Onderzoek/referenties

L.D. Wienk, J.T.A. Verhoeven, H. Coops & R. Portielje, 2000. Peilbeheer en nutriënten. Literatuurstudie naar de effecten van peildynamiek op de nutriëntenhuishouding van watersystemen. RIZA rapport 2000.012.

Planten in de Peiling (Volkerak-Zoommeer) - RIZA/RWS Directie Zeeland.

Peildynamiek voor ecologie en veiligheid - WL.